Koronawirus, lockdown, zmiany w prawie. Rok 2020 nie rozpieszczał pracodawców

Rok 2020 się jeszcze nie skończył. W czwartym kwartale wprowadzono ponownie obostrzenia w związku z drugą falą epidemii. Są one szczególnie dotkliwe dla branż usługowych. Chodzi o handel, gastronomię, zakwaterowania oraz przemysł spotkań i wydarzeń. Przełom roku będzie bardzo trudny dla tych branż. Spadki będą tam ogromne.

Zdaniem Pracodawców RP, w IV kw. polska gospodarka ponownie zanotuje recesję, choć nie powinna być ona tak głęboka jak w II kw. Ponadto recesja rozciągnie się też na I kw. przyszłego roku.

Transformacja cyfrowa

Trudno mówić o zwycięzcach w 2020 roku. Fakty są jednak takie, że bezapelacyjny triumf święci cyfryzacja. W poprzednich latach byliśmy świadkami dynamicznego rozwoju firm technologicznych jednak wiele obszarów pozostawało na marginesie cyfryzacji bądź trwały w warunkach dualnych, czyli życie cyfrowe toczyło się równolegle do analogowego, najczęściej papierowego.

Pandemia wywróciła ten porządek do góry nogami. Lockdown wymusił pozostanie ludzi w domach, a przerzucił wiele aktywności do Internetu. Praca? Gdzie było to możliwe, była wykonywana w formie zdalnej. Edukacja i nauka również przeniosła się do sieci. Rozrywka i kultura też. Wizyty lekarskie w dużej mierze odbywały się za pośrednictwem telefonów, a e-recepta okazała się zbawienna. Nawet relacje z administracją i sprawy urzędowe nagle można było załatwiać na odległość - drogą elektroniczną oraz przez telefon. Zdarzały się niedociągnięcia, lecz udało się wykonać milowy krok w kierunku cywilizacyjnej zmiany, jaką będzie odważne i szerokie postawienie na technologie cyfrowe.

- Jak ważne są technologie cyfrowe, pokazał nam jeden dzień w połowie grudnia, gdy na kilkadziesiąt minut przestały działać usługi dostępne w ramach chmury Google, na której oparte są rozmaite usługi oraz przedsiębiorstwa. Nie działała służbowa poczta, dokumenty na wirtualnym dysku były niedostępne, a na YouTube nie można było obejrzeć żadnego wideo. Świat na tę chwilę zwolnił, a wręcz stanął w miejscu - oceniają eksperci Pracodawców RP.

Wyzwania na rynku pracy

Rok 2020 był trudny również dla rynku pracy. Pandemia koronawirusa zmieniła nasze dotychczasowe przyzwyczajenia i nawyki, również w sferze zawodowej. Istotnym novum było upowszechnienie pracy zdalnej. Wcześniej była to forma benefitu pracowniczego, a jej wprowadzenie w firmie odbywało się na zasadzie umownej, czyli w oparciu o ustalenia dokonane między pracodawcą a pracownikiem.

Pracodawcy RP wskazują, że jeden przepis wprowadzony do ustawy covidowej zrewolucjonizował rynek pracy. Na początku po obu stronach stosunku pracy panował sceptycyzm. Jednak zarówno pracodawcy, jak i pracownicy przekonali się, że praca zdalna przynosi wiele korzyści. Ma także wady, ale nikt nie twierdzi, że stanowi rozwiązanie idealne. Zresztą ta forma świadczenia pracy jest w dużej mierze powiązana ze zmieniającym się światem pracy. Widzimy rozwój nowych technologii, robotyzację i automatyzację w procesach pracy. Praca zdalna jest także wypadkową zmieniającej się rzeczywistości.

Praca zdalna a BHP

Wykonywanie pracy w formie zdalnej na podstawie przepisów ustawy covidowej stanowi też przejaw realizacji przez pracodawcę obowiązków zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Większą wagę zaczęliśmy przywiązywać do kwestii bezpieczeństwa w miejscu pracy.

- Zdaje się, że tematyka BHP przestaje być traktowana po macoszemu, a pandemia jeszcze bardziej wzmocniła jej wymiar. Konieczność stosowania i zapewnienia środków ochronnych przed zakażeniem pokazała, że kwestie związane z BHP są bardzo ważne w procesie organizacji pracy. Pandemia wzmocniła budowanie świadomości na temat BHP wśród pracowników i pracodawców - oceniają eksperci Pracodawców RP.

Ochrona miejsc pracy

Rynek pracy w 2020 roku był też poddany działaniom związanym z ochroną miejsc zatrudnienia. Kolejno wprowadzane tarcze kryzysowe zawierały wiele rozwiązań pomocowych dla przedsiębiorców. Pracodawcy RP wymieniają te najważniejsze:

- przepisy uelastyczniające czas pracy - chodzi o ograniczenie nieprzerwanego odpoczynku dobowego do nie mniej niż 8 godzin i nieprzerwanego odpoczynku tygodniowego do nie mniej niż 32 godzin,

- możliwość zawarcia porozumienia o wprowadzeniu systemu równoważnego czasu pracy, w którym jest dopuszczalne przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy,

- wprowadzono regulację umożliwiającą pracodawcom zobowiązanie pracownika do wykorzystania zaległego urlopu wypoczynkowego.

Bolesne skutki lockdownu

Koronawirus spowodował też wiele negatywnych zmian. Nie wszystkie miejsca pracy udało się ochronić, a część przedsiębiorców jeszcze długo będzie odczuwała skutki lockdownu. Na rynku pracy zapanowała duża niepewność wśród pracodawców i pracowników. Dotyczy ona obaw o kondycję firm w przyszłym roku, a także o utratę kolejnych miejsc pracy. Źródło finansowania pomocy kiedyś się wyczerpie. Potęguje to też niepewność w podejmowaniu istotnych decyzji inwestycyjnych.

Nie tylko tarcze

Prawo pracy w 2020 roku to nie tylko rozwiązania wynikające z tarcz antykryzysowych. Niedawno uchwaloną zmianą jest wprowadzenie wysokich sankcji dla pracodawców za nielegalne zatrudnianie pracowników będących dłużnikami alimentacyjnymi. Karę grzywny ustawodawca oszacował w wymiarze od 1,5 do 45 tys. zł. To dotąd niespotykany wymiar kary w Kodeksie pracy.

- Jest to zatem regulacja doniosła i przełomowa. Zdaje się, że ustawodawca nie uzasadnił, dlaczego akurat ten rodzaj wykroczenia ma być dotkliwiej sankcjonowany niż inne, np. działania pracodawcy naruszające przepisy bhp i narażające zdrowie pracownika. Zakres kar z art. 283 par. 2 i 3 kodeksu pracy - wyższy niż dotychczas - wydaje się nieuzasadniony z punktu widzenia regulacji karnoprawnych zawartych w kodeksie pracy - oceniają eksperci Pracodawców RP.

Zmiany w delegowaniu pracowników

Zgodnie z nowymi przepisami do obowiązków pracodawcy delegującego pracownika na terytorium RP należy teraz złożenie do Państwowej Inspekcji Pracy, najpóźniej w dniu rozpoczęcia świadczenia usługi, tzw. oświadczenia pracodawcy delegującego pracownika na terytorium RP.

Ponadto jeżeli w jakimkolwiek momencie dojdzie do zmian zawartych w oświadczeniu danych, to pracodawca w ciągu 7 dni od zmiany ma obowiązek złożyć zawiadomienie o zmianie tego oświadczenia.

Istotną zmianą jest również to, że pracodawca delegujący pracownika na terytorium RP (w okresie do 12 miesięcy delegowania do pracy w Polsce) ma obowiązek zapewnić mu właściwe warunki zatrudnienia, gwarantujące ochronę minimalną, a także wynikające z przepisów kodeksu pracy i innych przepisów regulujących prawa i obowiązki pracowników.

Wyłączenie dodatku stażowego

Rok 2020 przyniósł też wyłączenie dodatku stażowego z płacy minimalnej. Dodatek ten najczęściej dotyczy pracowników zatrudnionych w administracji publicznej. Decyzja ustawodawcy była odpowiedzią na sytuację, w której osoby uzyskujące dodatek za staż nie miały podwyższanego wynagrodzenia z uwagi na wzrost płacy minimalnej, a pracownicy z krótszym stażem pracy tak naprawdę zarabiali więcej. Wskazywano, że taka konstrukcja dodatku nie pozwalała na realizację jego ustawowej roli.

Legislacyjny chaos

Jak wskazują eksperci Pracodawców RP, głównym problemem było to, że projekty regulacji powstają w niejasny sposób, są przyjmowane przez Radę Ministrów bez konsultacji i uzgodnień albo kierowane do prac sejmowych jako projekty poselskie. Liczące dziesiątki stron ustawy wprowadzające mechanizmy pomocowe dla przedsiębiorców, tzw. tarcze antykryzysowe, zawierały mnóstwo przepisów zupełnie niezwiązanych z tą pomocą.

- Do „tarcz" dołączano to, co zalegało w ministerialnych biurkach, a także to, czego wcześniej nie udawało się uchwalić. W trakcie pandemii, gdy pracownicy i przedsiębiorcy oczekiwali na wsparcie, nie było czasu ani woli do tego, by wstrzymywać uchwalenie przepisów i dokonywać pogłębionej analizy, bo z tym wiązałoby się opóźnienie w uruchomieniu instrumentów wsparcia dla gospodarki - komentują Pracodawcy RP.

Jak wskazują eksperci Pracodawców RP, podsumowaniem legislacyjnych patologii okresu pandemii było wprowadzenie w jednej z „tarcz" przepisów, które pozwalały Prezesowi Rady Ministrów na odwoływanie i powoływanie członków Rady Dialogu Społecznego wedle własnego uznania.

Czytaj też: Jaka przyszłość dialogu społecznego? Koronawirus pokazał złe i dobre strony

- Tymczasem Radę tworzą przedstawiciele rządu, organizacji pracodawców oraz związków zawodowych - każdy podmiot będący członkiem Rady posiada swobodę w wyborze swoich przedstawicieli. Według nowych przepisów jedna ze stron dialogu mogła decydować o tym, z kim będzie rozmawiać w ramach prac w Radzie - podkreślają Pracodawcy RP.

Skokowy wzrost płacy minimalnej

Od 1 stycznia 2020 roku została podwyższona tzw. płaca minimalna z 2 250 zł do 2 600 zł brutto. W przypadku umów zlecenia stawka godzinowa wzrosła z 14,70 zł na 17 zł. To dotąd niespotykany, duży wzrost tego wskaźnika, który nie zamyka się tylko w relacji pracownik-pracodawca, ale dotyczy całej gospodarki.

Przykładowo wpływa na wysokość odszkodowań za mobbing oraz dodatku za pracę w nocy, a także na wysokość kar za przestępstwa karnoskarbowe.

Niepokój budzi decyzja rządu o podniesieniu płacy minimalnej od 2021 roku do 2800 zł brutto. Zdaniem Konfederacji Lewiatan, tak wysoki wzrost płacy minimalnej w przyszłym roku może niekorzystnie wpłynąć na rynek pracy, zwłaszcza w pierwszym kwartale 2021 roku.

- Znaczący wzrost płacy minimalnej, w kontekście innych obciążeń, które dotkną w przyszłym roku przedsiębiorców, np. podatek handlowy, opłata cukrowa, może negatywnie wpłynąć na rynek pracy, zwłaszcza w pierwszym kwartale 2021 roku, kiedy mocno będą jeszcze odczuwalne skutki pandemii COVID-19 - komentuje decyzję rządu prof. Jacek Męcina, przewodniczący zespołu budżetu, wynagrodzeń i świadczeń socjalnych RDS i doradca zarządu Konfederacji Lewiatan.

Czytaj więcej: Płacy minimalnej nie warto podnosić? "To demotywuje do pracy w trudnych zawodach"

Jak dodaje, obecna sytuacja gospodarcza nie uzasadnia znaczącego wzrostu wynagrodzenia minimalnego.

- Zwiększy on koszty pracy i to w bardzo trudnym okresie. Wiele firm jest teraz mocno zadłużonych w ZUS, w bankach, firmach leasingowych, u kontrahentów. Zaciągnęły długi, żeby ochronić miejsca pracy i nie zwalniać pracowników w sytuacji kryzysu. W przyszłym roku, kiedy będą musiały zacząć spłacać długi, dodatkowy nieuzasadniony wzrost kosztów może doprowadzić do opóźnionej fali upadłości - podsumowuje.

PPK u mniejszych pracodawców

Wejście w życie programu Pracowniczych Planów Kapitałowych uzależniono od wielkości pracodawcy. Ze względu na regulację tarczy antykryzysowej terminy te zostały przesunięte. W efekcie pokryły się terminy II i III etapu wprowadzenia PPK. Dlatego też od 10 listopada 2020 r. PPK zaczęły obowiązywać u pracodawców zatrudniających od 50 do 249 osób, jak i od 20 do 49 osób.